Wanneer het voelt alsof je maar geen grip krijgt op je leven. Alsof er iets of iemand is die jouw touwtjes in handen heeft. Die de regie heeft over jouw bestaan zonder dat jijzelf het script kent. ‘Neem de regie over je leven’ zijn leuzen die gebruikt worden bij zelfhelp-cursussen. Mindfulness-trainingen. En wat dies meer zij.
Maar regelmatig voelt het alsof je in de Truman-show zit. Dat je geen benul hebt wat er om de hoek staat te gebeuren. Zelfs 2 meter voor je, waarvan je toch echt kunt zien wat er is. Maar dan ontrolt zich een tafereel waar jij leidend voorwerp in bent (soms zelfs leidend onderwerp, of zelfs lijdend onderwerp. Nog erger: lijdend voorwerp) dat je toch echt niet aan zag komen.
Ik heb ooit jaren voor de Truman-show het concept al eens bedacht. Dat wanneer jij de hoek van de straat omloopt, iedereen uit zijn rol stapt en zijn trailer opzoekt. Nog even de schmink ingaat voor de volgende hoek. Nog even zijn regels leest voor de volgende scène. ‘Hé, Herr Direktor. Moet ik deze zin met een lach zeggen, of met een snik in mijn stem?’
En ik heb werkelijk momenten meegemaakt die niet echt kunnen. Eén keer dat ik in de bus in Noord zat en er een oude vrouw, slecht ter been, op een halte de bus uitstapte en dat ze vervolgens 2, 3 haltes verder weer instapte. Dezelfde vrouw. En nou hoor ik u denken ‘Voor een adolescente jongeling zien alle oude vrouwtjes er hetzelfde uit’ maar ik zweer u: het wás dezelfde vrouw.
Van die dingen. A glitch in the matrix. Of dat ik een keer aan de praat kwam met een man op het kerstfeest van het reclamebureau waar ik werkte en dat deze man me een opmerkelijk stuk advies gaf. En dat later bij navraag bij collega’s niemand wist wie hij was. Of die keer dat ik eens iets in de lucht zag vliegen dat eruit zag als een volle vuilniszak, op zijn kop, maar dan zo hoog en zo langzaam, dat je het even niet meer snapt. En natuurlijk te laat voor een foto.
Oké, oké. UFO’s en mysterieuze boodschappers zijn niet persé tekenen van dat anderen de regie over jouw leven hebben, maar u kunt niet ontkennen dat het hebben van de regie over uw eigen leven meestal eerder utopisch is dan werkelijkheid.
En hoe zit dat dan, die drang naar de regie willen hebben? Die controlezucht? Is dat dan het ultieme doel? Het summum in maakbaarheid? Of is maakbaarheid het summum? Dat we alles en dus ook onszelf in de tang hebben? Klinkt meer als gevangenschap dan vrijheid.
En wat doet het sterfelijke dan met die maakbaarheid? ‘We think we’re inmortal for a limited time.’
En natuurlijk zie je overal mensen, wetenschappers, regisseurs die trachten controle te krijgen over het sterven. Kijken of ze het sterven op zijn minst uit kunnen stellen. Er zijn zelfs mensen die beweren dat je niet hoeft te sterven als je daar maar sterk genoeg in gelooft. En nou weet ik niet of er al overlevenden zijn van die ideologie, maar misschien dat we die in de komende 10, 20 jaar kunnen meemaken. Als wijzelf zolang leven althans.
Maar wanneer heb je volkomen regie over je leven? Wanneer heb je dat moment bereikt? En is dat dan niet opeens vreselijk saai? Dat moment waarop je weet dat je niets anders meer hoeft dan te doen wat jijzelf in je agenda hebt gezet. Dat er geen verrassing meer aan zit te komen. Dat je niet meer geconfronteerd wordt met slecht acteren door oude vrouwtjes die het script niet volgen. En dat je geen raadgeving meer nodig hebt want je weet alles al. En wat is dat: alles weten? Hoe leer je dat? Heb je daar dan geen superbrein voor nodig?
Oja, daar zijn ze ook mee bezig.
Ik moet opeens denken aan de frustratie van Kasparov die zwaar ontdaan van tafel wegliep, nadat Deep Blue hem verslagen had in 1996.
Maar alles lijkt dus om controle te gaan. Over jezelf, je gezin, je buurt, het land, de buurlanden, de aarde, de dieren, de mensheid. Zelfs wezens waarvan überhaupt nog niet bewezen is dat ze bestaan, moeten zich overgeven aan onze controlezucht. Denk aan de film Inpedendance Day.
En dan moet ik weer terugdenken aan een filosofische podcast van de BBC die ik laatst luisterde, waarin een filosofe stelde dat er geen vrije keuze bestaat, als je kijkt hoe het heelal is opgebouwd. Want alles in het heelal volgt dezelfde natuurwetten waardoor vrije keuze per definitie onbestaanbaar is. Daar heb ik het ook al eens eerder over gehad.
Maar hoe kan het dan toch dat wij denken dat dat niet zo is? Dat elk mens denkt dat principe wel even te veranderen. We zijn zó slim en tegelijkertijd zó dom.
Misschien is het wel zo, dat we het ‘alles snappen’ niet aankunnen. Kijk maar naar existentiële depressies en waar die toe kunnen leiden. Ik heb me ooit laten vertellen dat er jaarlijks meerdere studenten psychologie of filosofie aan de universiteit van Groningen zelfmoord plegen omdat ze ‘De zin van het leven’ niet aankunnen.
En nou laat ik me wel meer vertellen, uiteraard. Maar dat neemt niet weg dat proberen het bestaan in zijn volledigheid te begrijpen, best wel zwaar op de psyche van een persoon zou kunnen wegen.
Maar dan toch weer opstaan na het vallen en weer doorgaan. Weer die controle willen leren krijgen. Die macht willen grijpen. Die supercomputer willen maken.
Ik realiseer me nu dat een idee dat ik ooit had –dat wij slechts een middel zijn voor de volgende stap in de evolutie: namelijk de zelfdenkende, zelfbewuste robot– misschien wel meer draagkracht krijgt hierdoor. Want ik zeg net zelf dat er een superbrein voor nodig is om alles te weten. En een robot hoeft niet van de wijs gebracht te worden, door zoiets als emotie, lusten en driften, controlezucht. Een supercomputer is per definitie in controle. Misschien is het toch wel ons hoogst haalbare: de supercomputer.
Als dat tenminste ons doel is. Want dat kan morgen natuurlijk weer anders zijn. Gezien het feit dat we af en toe nog steeds niet ‘de regie over ons leven’ lijken te hebben. ‘Herr Direktor. What’s my motivation?’
Geen opmerkingen:
Een reactie posten